Pambıq Bitkisinin Tarixi və Əhəmiyyəti
Pambıq (Gossypium) dünyanın ən qədim və əhəmiyyətli bitkilərindən biridir. Elmi araşdırmalar göstərir ki, pambıq bitkisi 7000 il əvvəl insanlar tərəfindən əkilib-becərilməyə başlanılmışdır. Qədim sivilizasiyaların əsas tekstil xammalı olan pambıq, həm Hindistanda, həm Misirdə, həm də Amerika qitəsində müxtəlif dövrlərdə mühüm rol oynamışdır. Bu gün pambıq dünya miqyasında ən vacib texniki bitkilərdən biri hesab olunur və onun əkin sahələri milyonlarla hektarı əhatə edir.
Pambıq bitkisinin ən dəyərli hissəsi, şübhəsiz ki, onun lifləridir. Bu liflər pambıq kolunun qozalarında yerləşir və yetişdikdən sonra açılır. Pambıq lifləri yüksək dayanıqlılığı, nəfəs alma qabiliyyəti və təbii gigiyenik xüsusiyyətləri ilə seçilir. Dünya tekstil sənayesinin təxminən 40%-i məhz pambıq lifləri əsasında qurulmuşdur. Pambıq eyni zamanda yağ, yem və müxtəlif sənaye məhsullarının istehsalında xammal kimi istifadə olunur.
Pambıq haqqında maraqlı faktlar: Bir ton pambıq lifindən təxminən 3,400 köynək, 215 cüt cins şalvar, 4,300 ədəd t-shirt, 765,000 dollar əskinası və ya 2,100 cüt şort istehsal etmək mümkündür. Bir hektar pambıq bitkisi bir il ərzində təxminən 11,000 kq karbon qazını udur ki, bu da orta hesabla 30 avtomobilin bir il ərzində buraxdığı karbon qazına bərabərdir.
Azərbaycanda Pambıqçılığın Tarixi və İnkişafı
Azərbaycan torpağında pambıqçılığın tarixi çox qədimdir. Tarixçilərin fikrincə, Azərbaycanda pambıq əkini hələ IV-VI əsrlərdə mövcud olmuşdur. XIX əsrin ortalarında Azərbaycanda pambıqçılıq xüsusilə intensiv inkişaf etməyə başlamışdır. 1913-cü ildə Azərbaycanda pambıq əkini sahəsi 100 min hektardan çox, pambıq istehsalı isə 65 min ton təşkil etmişdir.
Sovet dövrü Azərbaycanda pambıqçılığın inkişafında xüsusi mərhələ olmuşdur. 1970-1980-ci illərdə Azərbaycan SSR-də pambıq istehsalı ən yüksək zirvəsinə çatmışdır. 1980-ci illərin ortalarında pambıq istehsalı 800 min tonu keçmiş, 1981-ci ildə isə tarixdə ilk dəfə olaraq 1 milyon tona yaxınlaşmışdır. Lakin keyfiyyətə deyil, kəmiyyətə əsaslanan bu intensiv istehsal torpaqların eroziyasına, su ehtiyatlarının azalmasına və ekologiyaya mənfi təsir göstərmişdir.
Müstəqillik dövründə Azərbaycanda pambıqçılıq müəyyən durğunluq dövrü keçirmişdir. 2015-ci ildə ölkədə cəmi 35 min ton pambıq istehsal edilmişdir. Lakin 2016-cı ildən etibarən dövlət proqramları çərçivəsində pambıqçılığın inkişafına xüsusi diqqət ayrılmış və bu sahənin dirçəldilməsi istiqamətində ciddi addımlar atılmışdır. "Azərbaycan Respublikasında pambıqçılığın inkişafına dair 2017-2022-ci illər üçün Dövlət Proqramı" qəbul edilmiş, fermerlərin dəstəklənməsi, müasir texnologiyaların tətbiqi və məhsuldarlığın artırılması üçün konkret tədbirlər görülmüşdür.
Həyata keçirilən islahatlar nəticəsində 2019-cu ildə Azərbaycanda pambıq istehsalı 295 min tona çatmışdır ki, bu da 2015-ci illə müqayisədə təxminən 8 dəfə artım deməkdir. Eyni zamanda, məhsuldarlıq da əhəmiyyətli dərəcədə yüksəlmiş, hər hektardan əldə edilən məhsul 30 sentnerə çatmışdır.
Pambıq Bitkisinin Bioloji Xüsusiyyətləri
Pambıq (Gossypium) Malvaceae fəsiləsinə mənsub birillik və ya çoxillik kol bitkisidir. Dünya üzrə pambığın 50-dən çox növü mövcuddur, lakin kommersiya məqsədilə əsasən dörd növ becərilir: Gossypium hirsutum, Gossypium barbadense, Gossypium arboreum və Gossypium herbaceum. Azərbaycanda əsasən Gossypium hirsutum (orta lifli pambıq) növü əkilir ki, bu da dünya pambıq istehsalının təxminən 90%-ni təşkil edir.
Pambıq bitkisi isti və işığa həssas bitkidir. Onun tam yetişməsi üçün 110-145 gün ərzində orta hesabla 2500-3000°C faydalı temperatur cəmi tələb olunur. Pambığın toxumları 12-14°C temperaturda cücərməyə başlayır, lakin optimal cücərmə temperaturu 25-30°C hesab olunur. Bitkinin böyüməsi və inkişafı üçün ən əlverişli temperatur 25-30°C-dir, 15°C-dən aşağı və 38°C-dən yuxarı temperaturda isə böyümə prosesi yavaşlayır və ya dayanır.
Pambıq dərin kök sisteminə malik olduğundan müəyyən qədər quraqlığa davamlıdır, lakin yüksək məhsuldarlıq əldə etmək üçün müntəzəm suvarma tələb olunur. Vegetasiya dövründə pambıq bitkisinin su tələbatı 600-700 mm təşkil edir. Pambıq üçün optimal pH göstəricisi 5.5-8.0 arasında dəyişir. Azot, fosfor və kalium kimi makroelementlərlə yanaşı, pambıq üçün mikroelementlər, xüsusilə sink, bor və dəmir də mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Pambıq Əkininin İqtisadi Əhəmiyyəti
Pambıq dünya miqyasında ən mühüm texniki bitkilərdən biridir və müxtəlif sənaye sahələri üçün əsas xammal hesab olunur. Tekstil sənayesinin ən vacib komponenti olan pambıq lifləri, həmçinin kağız istehsalında, tibbi materiallarda, kosmetikada və müxtəlif texniki məhsulların hazırlanmasında istifadə olunur.
Azərbaycan iqtisadiyyatında pambıqçılıq həmişə xüsusi yer tutmuşdur. Bu sahə yalnız kənd təsərrüfatına deyil, həm də ölkənin sənaye potensialına, xüsusilə toxuculuq və yüngül sənaye sahələrinə əhəmiyyətli töhfə verir. Pambıqçılıq eyni zamanda on minlərlə iş yeri yaradır və kənd bölgələrində məşğulluğun təmin edilməsində mühüm rol oynayır.
Müasir Pambıqçılıqda İnnovasiyalar
Müasir pambıqçılıq sahəsində texnologiyanın inkişafı ilə bir çox innovativ üsullar tətbiq olunur. Damcı suvarma sistemləri, dronlar vasitəsilə zərərvericilərin monitorinqi, GPS texnologiyalarına əsaslanan dəqiq kənd təsərrüfatı və avtomatlaşdırılmış yığım maşınları bunlara misal ola bilər.
Azərbaycanda da son illər pambıqçılıqda müasir texnologiyaların tətbiqinə xüsusi diqqət yetirilir. Pambıq istehsalında məhsuldarlığı artırmaq və keyfiyyəti yüksəltmək məqsədilə ən son avadanlıqlar, o cümlədən Amerika istehsalı olan yüksək məhsuldarlıqlı pambıqyığan maşınlar alınır, damcı suvarma sistemləri qurulur və müasir gübrələmə üsulları tətbiq edilir.
QUMAT KOMBİ MİX-in Pambıq Bitkisinin İnkişafında Rolu
QUMAT KOMBİ MİX orqanik gübrəsi pambıq bitkisinin inkişafının bütün mərhələlərində effektiv təsir göstərir. Tərkibindəki hümik və fülvik asidlər pambıq bitkisinin kök sisteminin inkişafını stimullaşdırır, torpaqda olan qida maddələrinin mənimsənilməsini 45-55% artırır və bitki tərəfindən suyun daha səmərəli istifadəsini təmin edir.
Mikroelementlərlə zəngin olan QUMAT KOMBİ MİX pambıq bitkisinin boy və inkişafını sürətləndirir, xüsusilə çiçəkləmə və qoza bağlama dövründə bitkinin metabolizmini aktivləşdirir. Bu, daha çox qoza əmələ gəlməsinə və qozalarda daha keyfiyyətli lif formalaşmasına səbəb olur. Bundan əlavə, gübrənin tərkibindəki sink və bor kimi mikroelementlər pambıq lifinin keyfiyyətini, xüsusilə lifin uzunluğunu və möhkəmliyini əhəmiyyətli dərəcədə artırır.
Aparılan elmi tədqiqatlar və praktiki sınaqlar göstərir ki, QUMAT KOMBİ MİX istifadə edilən pambıq sahələrində məhsuldarlıq 20-35% artır, lifin keyfiyyəti yaxşılaşır və bitkinin xəstəliklərə və quraqlığa qarşı davamlılığı güclənir. Bu, son nəticədə fermerlərin gəlirlərinin artmasına və istehsal olunan pambığın rəqabət qabiliyyətinin yüksəlməsinə gətirib çıxarır.